Deflatör nedir? Deflatör nasıl hesaplanır?
Deflatör kelime anlamına bakıldığı zaman ''indirgeyici'' anlamına gelmektedir. Enflasyon ile ters yönlü bir ilişki kurulması için kullanılmakta olan ''deflatör'' kavramına, deflatörün nasıl hesaplandığına ve deflatör ile TÜFE arasındaki farklara gelin hep birlikte göz atalım.
Deflatör kavramı dilimize İngilizce'den geçmiş olan bir kavramdır. Deflatör kavramının sözlük anlamına bakıldığında ''indirgeyici'' anlamı taşıdığı gözlemlenmektedir. Deflatör kavramı genel olarak enflasyon oranları ile ters yönlü bir ilişki kurmak için kullanılmaktadır. İktisadi anlamda deflatör kavramı ise Gayrisafi yurt içi hasılayı enflasyondan arındıran çarpan olarak tanımlanmaktadır.
Yani deflatörün iktisadi olarak tam tanımına baktığımızda:
Ekonomik hesaplamaların fiyat artışlarının etkilerini gidermek amacıyla kullanılmakta fiyat indeksi olduğunu görürüz.
Deflatör aracılığıyla parasal terim olarak ifade edilmiş olan ekonomik hacmin değerinin gerçek değere çevrilmektedir ya da nominal olanın reele çevrilmesinde kullanılmaktadır. Örnek vermemiz gerekirse hammadde, maliyet, ücretler gibi değerlerin gerçeğe dönüşmesi olarak örneklendirebiliriz. Bir diğer bir değişle ise deflatör; yurt içerisinde bulunmakta olan malları kapsayan ve bu malları fiyat artışlarının etkilerini gidermek amacıyla kullanılmakta olan fiyat endeksine verilen isimdir.
Fiyatlar genel düzeyindeki artışların hafifletici aynı zamanda deflasyonist eğilimi destekleyici durumu belirten terimdir.
Söz konusu fiyat indeksi GSYH deflatörü, ekonomide üretilmiş olan ürün ve hizmetlerin bütünüyle kapsayan bir fiyat indeksidir. GSYH deflatörü nominal bir diğer deyim ile cari ya da geçerli olan GSYH’nin reel GSYH’ ye oranıdır.
Nominal GSYH belirli bir yıl içerisinde üretilen tüm mal ve hizmetlerin o yılın fiyat düzeyi üzerinden değerini gösterirken reel GSYH belli bir yıl içerisinde üretilen tüm mal ve hizmetleri baz alınan yılın genel fiyat düzeyi üzerinden değerinin göstergesidir.
Deflatör nasıl hesaplanır?
Gayrisafi yurtiçi hasıla deflatörü:
GSYH Deflatörü = Nominal GSYH/Reel GSYH x 100 formülü ile hesaplanmaktadır.
Formülde yer almakta olan 100 baz olarak alınmış olan senenin endeks değerini ifade etmektedir. Fiyat değerleri söz konusu endeks uyarınca hesaplanmaktadır. Herhangi bir ürün veya hizmet sepetinden bahsetmek mümkün olmayan bir durum olarak göze çarpmaktadır. Bunun nedeni ise formülde bir ekonomide üretilen tüm mal ve hizmetlerin parasal değeri manasına gelen GSYH kullanılmasıdır. Mevcut ekonomideki tüm mal ve hizmetlerin hesaplanmanın içerisine alınması demek, yıllar geçtikçe değişmekte olan tüketicilerin psikolojik eğilimlerinin ve söz konusu zaman dilimindeki mal ve hizmet tercihinin de hesaplamaya dahil edilmesindendir.
Deflatör oranı ve TÜFE arasındaki farklar nelerdir?
Deflatör ile TÜFE arasındaki farklara örnekler vermemiz gerekirse:
- TÜFE indeksinde belirli bir mal ve hizmet sepetinden yararlanılırken. GSYH deflatöründe tüm mal ve hizmetlerden faydalanılmaktadır.
- TÜFE indeksi sabit bir skala çizerken, GSYH deflatörü yıllara göre değişiklik gösterebilmektedir.
- TÜFE tüketici kullanımını göstermeye yarayan bir indeks olma özelliği taşırken, GSYH deflatörü devlet ve firmalar tarafından alınmış malları göstermekte kullanılmaktadır.
- TÜFE ithal mal ve hizmetleri kapsayan bir yapıya sahipken .GSYH deflatörü yurtiçi üretilen mal ve hizmetleri kapsamaktadır.
Bütün bunların sonucuna geldiğimizde deflatör diğer anlamıyla bir nevi indirgeyici olarak tanımlanabilmektedir. Kullanım alanı göz önünde bulunduğunda deflatör bir sayı veya indeks olabilir. Deflatör cari fiyatlarla hesaplanmış bir ekonomik niceliğin baz alınan (nominal-reel) sabit bir yılın fiyatlarına göre hesaplanmak amacıyla kullanılmaktadır. Bir diğer deyişle enflasyon hareketliliğinin artışını indirgemek ve hesaplamak amacıyla kullanılmakta olan birimdir.
