Eşel Mobil Uygulaması nedir ve enflasyona nasıl yansır?

Eşel Mobil Sistemi (EMS) nedir?

Son dönemlerde ülkemizde fosil yakıt ürünlerine art arda gelen zam sebebiyle kendini daha çok duyurmaya başlayan EMS (Eşel Mobil Sistemi) 2018 yılının Mayıs ayında ülkemizde uygulamaya sokulmuştur. EMS, Döviz fiyatı, petrol fiyatı ve ya diğer fosil yakıtların fiyatlarındaki artışı ÖTV'ye yapılan ufak indirimlerle ekarte etme amacı gütmektedir. Eşel mobil kelimesi Fransızca “échelle mobile” (hareketli ölçek) terimin Türkçeye dönüştürülmüş hali olarak göze çarpmaktadır ve fiyat veya ücret belirmesinde hareketli bir ölçeğin kullanılması durumunu ifade etmektedir.

Eşel Mobil Uygulamasının enflasyona yansıması:

2018 yılında ülkemizde uygulamaya giren eşel mobil uygulaması, temelde akaryakıt fiyatlarında bir üst sınırın belirlenmesi amacıyla uygulanan bir uygulamadır. Oluşturulan üst sınır uygulamanın yürürlüğe girdiği 2018 Mayıs ayındaki akaryakıt fiyatları olarak belirlenmiştir. Bu sayede, finansal piyasalardaki hareketliliğin yüksek olduğu ve Türk Lirasının değer kaybetme eğiliminin gözlendiği bir zamanda doğrudan ve dolaylı etkileriyle ekonomide geniş bir yayılıma sahip akaryakıt fiyatları belirli bir noktada sabitlenerek olası ekstra enflasyon baskıları kayda değer ölçüde sınırlandırılmıştır.

Uygulamanın uygulanma süreci boyunca Türk lirasındaki değerlenme ve petrol fiyatlarında düşüş gözlendikçe maktu ÖTV yükseltilmiş ve bu sayede akaryakıt fiyatları sabit tutulmuştur. Söz konusu maliyet unsurlarının olanak tanımasıyla birlikte orijinal vergi düzeyine dönülmesinden sonraki dönemde ise akaryakıt fiyatlarında indirimler de gündeme gelmiştir. Dolayısıyla sabit fiyat uygulaması 4 Aralık 2018 tarihine dek uygulanmış ve ardından indirimler tüketici fiyatlarına yansımaya başlamıştır.

Eşel mobilin tüketici enflasyonuna yansımalarını tam olarak hesaplayabilmek için,  öncelikle eşel mobilin olmadığı bir durumda akaryakıt fiyatlarının ne kadar olması gerektiğini ve dolayısıyla fiyat oluşum sistemini kavramayı gerekli kılmaktadır. Akaryakıt fiyatları EPDK tarafından saptanan bir formüle göre belirlenmektedir ve bu formüle göre hesaplanan fiyat ancak güncel fiyatın belirli bir oranı geride bıraktığında geçerli hale gelmektedir. Formülde yer alan bazı unsurlar (örneğin bayi payı) kesin olarak bilinmediğinden , formüle göre hesaplanan fiyatı, dolayısıyla, eşel mobil uygulaması olmadığı takdirde geçerli olacak akaryakıt fiyatlarını tam olarak hesaplamak mümkün değildir. Bu nedenle, akaryakıt fiyatlarının döviz kuru ve petrol fiyatı gibi temel maliyet kalemleriyle modellenerek tahmin edilme imkanını barındıran bir sistem kabul edilmiştir.

Hesaplaması:

Akaryakıt grubunda yer alan ürünler (benzin, motorin ve LPG) göz önünde bulundurularak döviz kuru, petrol ve bütan/propan fiyatları modelin açıklayıcı değişkenleri olarak belirlenmektedir. Türk Lirası ve petrol, bütan/propan fiyatları arasında bulunmakta olan uzun dönemli bağlantı gereği, belirli bir senaryo varsayımı (örneğin: eşel-mobilin olmaması durumu) altında yapılan tahminlerde, tahmin öncesindeki zamanlarda denge noktasından sapma oranının ne kadar büyük olduğu önem taşımaktadır. Bu sebepten ötürüdür ki, bu birlikteliğin dikkate alındığı ve akaryakıt fiyatlarında bir hata düzeltme mekanizmasının varsayıldığı bir modele de ihtiyaç duyulmaktadır. Bundan dolayı, hesaplama aracı olarak kullanılan iktisadi formülde yer alan temel unsurlar (kur, petrol, bütan/propan fiyatları ve vergi miktarı) kullanılarak akaryakıt fiyatları otoregresif (ARDL) bir denklem şeklinde modellenmiştir.