Enflasyonun en çok etkilediği ürünler hangileri?

Cuma günü Kahramanmaraş’ta halka seslenen cumhurbaşkanı Erdoğan konuşmasında, “Enflasyonu en kısa sürede kontrol dibine alarak raflardaki, tezgahlardaki, etiketlerdeki fahiş fiyat artışlarının önüne geçeceğiz” ifadelerini kullandı. Kamuoyuna da yansıyan, fahiş fiyat artış iddialarının incelenmesi için ticaret bakanı Mehmet Muş'un direktifiyle Bakanlık'ın merkez ve banliyö teşkilatı idareci ve personelinden oluşan özel araştırma ekipleri oluşturuldu. Marketlerde, sebze ve meyve, temel besin ürünleri ile temizlik ürünleri başta olmak üzere temel ihtiyaç maddelerine yönelik fiyatları incelenmeye başlandı.

Tüketici enflasyonu yüzde 20'nin üzerini görmüştü

Türkiye'de, 2018 yazında tüketici enflasyonu yüzde 20’nin üzerini görmüştü. Başta patates ve soğan fiyatları olmak üzere besin fiyatları vatandaşın tepkisini çekerken stokçulara yönelik denetimler artmış ve tanzim satışlar yöntemiyle fiyatlar kontrol altına alınmaya çalışılmıştı. TÜİK’in açıkladığı son verilere Türkiye’de tüketici enflasyonu tekrar yüzde 20’ye dayanarak senelik yüzde 19.25’e yükseldi ve nisan 2019’dan bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. Yıllık bazda en yüksek artış ise yüzde 29 ile besin ve alkolsüz içecekler grubunda yaşanırken, ev eşyaları yüzde 22.91 ile takipte.

Kabartma maddeleri ve sağlık ürünlerinin arkasından TÜİK’in enflasyon sepetindeki 415 ürün arasında senelik en yüksek artış yüzde 128.48 ile salatalıkta olurken, tv ve benzinli araba fiyatları bir yılda yüzde 96.60 ve yüzde 90.77 zamlandı. İlk 10’daki öteki ürünler ise kabak, şeftali, bulaşık makinesi, taze fasulye ve tavuk eti. Ayçiçek yağındaki artış da yüzde 60'ın üzerinde.

Süt ürünlerindeki artış yüzde 35'i aşıyor

Tüik'in, türkiye'deki 26 bölgeden geometrik yaklaşık alarak hazırladığı fiyatlara bakılırsa, geçen yıl yaş sebze ve meyve grubundaki 6.5 tl'ye yenen şeftalinin fiyatı bu yıl ağustos ayı saygınlıkıyla 11.5 tl'yi aştı. 3 tl'lik kabak 6 tl ve 6 tl'lik taze fasulye 10.5 tl olurken dar gelirlinin olmazsa olmaz proteini tavuk etinde de fiyatlar 12 tl'den 19.5 tl'ye fırladı. Süt ürünlerindeki artış yüzde 35'i aşarken, beyaz peynirde ise artış yüzde 7'de kalmış görünüyor, ağustos ayı fiyat ortalaması 32.87 tl.

Başının gıdanın çektiği enflasyondan bizim ülkemizde en fazla etkilenen bölgelerin ise yaş sebze ve meyve ziraatının en yoğun olduğu antalya, muğla, aydın ile ülkenin tahıl yükünü çeken iç anadolu illerinde görülüyor

Gıda fiyatlarındaki yükselişin sebebi ne?

Salgın süresinde gıda üreticilerinin üretim, istihdam ve ulaştırmada karşı karşıya kesintilerin yanı sıra girdi maliyetlerinde yaşanmış olan artış besin fiyatları üzerinde baskı yapmaya devam ediyor. Tüik'in hazırladığı tarımsal girdi fiyat endeksi'ne gore 2020 yılı haziran ayında yüzde 6.77'ye kadar gerileyen ziraat-gfe, aradan geçen 1 yılın peşinden yüzde 27.65'e çıktı. Gübredeki yüzde 50'nin üzerindeki artış çiftçinin en büyük maliyet kalemini oluştururken bina ve makina bakım harcamaları ile yem fiyatları da resmi verilere göre yüzde 30 ila 40 içinde arttı.

Gübre ve yem fiyatları, ABD doları karşısında tl'nin son 1 yılda yüzde 15 kıymet kaybederek kurun 8.50 seviyesine yükselmesinden de negatif etkileniyor.

Kira fiyatları yükseliyor

Bahçeşehir üniversitesi ekonomik ve toplumsal araştırmalar merkezi (betam) verilerine göre geçen yılın temmuz ayına göre senelik kira artış İstanbul’da yüzde 42.3, Ankara’da yüzde 30 ve İzmir’de yüzde 24.1 oldu. En yüksek senelik kira artışının görüldüğü iller Mersin yüzde 59.2, Diyarbakır yüzde 55.2, Tekirdağ yüzde 51.5 ve Şanlıurfa'da yüzde 46.7 oldu.

Senelik kira artış hızı temmuz ayında yüzde 28,2’ye yükselerek yeni bir rekora ulaşırken 2020 senesi temmuz ayında İstanbul'da 20.7 TL, Ankara'da 11.5 TL ve İzmir'de 16.7 TL olan yaklaşık kiralık konut ilan m2 fiyatları, 2021 temmuz ayında bu illerde sırasıyla 29.5 TL’ye, 15 TL’ye ve 20.7 TL’ye yükseldi.

Pandemi ile birlikte değişen konut ihtiyaçları, inşaat girdilerindeki maliyetlerin artması ve konuttaki kira çarpanının yükselmesi kira fiyatlarının da yükselmesine neden oluyor. Tüik rakamlarına göre inşaat maliyet endeksi, 2021 yılı temmuz ayında bundan önceki aya bakılırsa yüzde 2.56, bir önceki senenin aynı ayına göre yüzde 44.76 arttı. Ek olarak bundan önceki yılın aynı ayına bakılırsa malzeme endeksi yüzde 57.25, işçilik endeksi yüzde 21.18 yükseldi.

İnşaat müteahhitleri konfederasyonu (imkon), çimento sektöründeki fiyat artışlarına reaksiyon olarak 24 Eylül'e kadar inşaatlarını durdurduklarını açıkladı. Yapılan açıklamada çimentoya gelen zamların enflasyon ve döviz kurundaki dalgalanmanın çok üstünde olduğu ve kabul edilemez seviyeye ulaştığı ifade edilirken imkon genel başkanı Tahir Tellioğlu, son bir yılda çimento tutarlarının ton başına 160 TL'den 450 TL'ye terfi ettiğine atıfta bulunmuş oldu.

Küresel enflasyon yükselişte

Başta besin fiyatları olmak üzere küresel enflasyondaki yükseliş sadece Türkiye'nin değil dünyanın da gündeminde. Cumhurbaşkanı Erdoğan Rize'de yaptığı konuşmasında “enflasyon ancak bizim değil, bütün dünyanın sorunu. Emtia fiyatlarında yaşanan yüzde 25'e yakın artışın etkileri, sanayiden tarıma her alanda hissediliyor" ifadelerini kullanmıştı.

Birleşmiş milletler gıda ve tarım Örgütü'nün (fao) besin fiyat endeksi 127 puanı aşarak son 10 senenin en yüksek seviyesine ulaştı.

Buğday fiyatları 7 senenin zirvesinde seyrederken, bitkisel yağdaki artış global ölçekte yüzde 125'e geldi. Küresel enflasyonun gıda tarafında arzın önceki seneye göre düşmesi, rekoltedeki verimsizlik, ihracat engellemelerinin tam olarak kalkmaması, enflasyonun genel seyrinde ise enerji ve navlun girdilerinin yükselmesi; dünyanın tedarik üssü ve üretim merkezi olan Çin'de yapınak çıkış fiyatlarının son 13 senenin zirvesine çıkması baskıyı artırıyor.

Küresel enflasyon son bir yılda yüzde 1.2'den yüzde 2.4'e çıkmış durumda. Euro Bölgesi'nde enflasyon yüzde 3'e gelerek kasım 2011'den bu yana en yüksek seviyesine geldi. Ab ekonomisinin lokomotifi almanya'da enflasyon yüzde 3.4 ile son 13 yılın en yüksek seviyesinde.

Pandemi öncesinde yüzde 2'lik enflasyonunun oldukça arkasında kalan AB'de, pandemi süresince ekonomiyi desteklemek için mali genişleme hızını artırırken gelen son sayıların peşinden ecb üyelerinden tahvil alım programlarının uzatılmamasına yönelik çağrılar geliyor.

ABD'de de durum pek farklı değil. Tüketici fiyatlarının yüzde 5.4 ile 2008 sonrası zirveyi görmesini ABD merkez bankası (fed) üyeleri geçici görse de tahvil alımlarının azaltılması ve 8.7 trilyon dolara esneyen fed bilançosunun daraltılmasına yönelik tartışmalar başladı. Son verilere Amerika'da üretici enflasyonu da yüzde 8.3 ile kasım 2010'dan bu yana en yüksek seviyesinde.